Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί την πιο διαδεδομένη και ταυτόχρονα την πιο ελεγχόμενη σε ένα βαθμό μορφή καρκίνου. Ο χαρακτηρισμός ελεγχόμενη αφορά στη διαδικασία σχηματισμού του καρκινικού όγκου στο όργανο. Πιο συγκεκριμένα, η πιο πρώιμη μορφή της νόσου είναι ο σχηματισμός καλοηθών αναπτύξεων που ονομάζονται πολύποδες στην εσωτερική επένδυση του παχέος εντέρου ή του ορθού. Με την πάροδο του χρόνου, αυτοί οι καλοήθεις όγκοι του παχέος εντέρου μπορεί να υποστούν γενετικές μεταλλάξεις και να εξελιχθούν σε καρκινικούς. Η εξέλιξη αυτή είναι συνήθως μια αργή διαδικασία αρκετών ετών, η οποία παρέχει μια ανεκτίμητη ευκαιρία για έγκαιρη διάγνωση και στοχευμένη θεραπεία. Μάλιστα, ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ιάσιμος στο 90% των περιπτώσεων εάν διαγνωστεί σε αρχικά στάδια.

Τι είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου;

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές καρκίνου και αφορά στην ανάπτυξη ενός κακοήθους όγκου στο τοίχωμα του οργάνου. Πρόκειται για καρκίνο που αναπτύσσεται αργά, ενώ συνήθως ξεκινά ως προκαρκινική βλάβη, δηλαδή ως πολύποδας, γεγονός που τον καθιστά ιδιαίτερα αντιμετωπίσιμο αν διαγνωστεί εγκαίρως. Ωστόσο, η νόσος παραμένει απειλητική για την υγεία και τη ζωή του ασθενούς, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου εντοπίζεται σε προχωρημένα στάδια.

Παθολογία και φυσική εξέλιξη του καρκίνου

Οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του παχέος εντέρου ξεκινούν ως καλοήθεις πολύποδες, οι οποίοι είναι μικρές διογκώσεις του βλεννογόνου στο εσωτερικό του εντέρου. Με την πάροδο των χρόνων, ορισμένοι από αυτούς τους πολύποδες ενδέχεται να υποστούν κακοήθη εξαλλαγή. Ο χρόνος που απαιτείται για αυτή τη διαδικασία, συνήθως 5-10 έτη, προσφέρει πολύτιμο περιθώριο για προληπτικές εξετάσεις και συνεπώς έγκαιρη ανεύρεση των πολυπόδων προτού προλάβουν να μετατραπούν σε καρκίνο. 

Εάν ένας πολύποδας μετατραπεί σε κακοήθεια, ο καρκινικός όγκος μπορεί να αναπτυχθεί στο τοίχωμα του παχέος εντέρου ή του ορθού με την πάροδο του χρόνου. Το τοίχωμα του παχέος εντέρου και του ορθού αποτελείται από πολλά στρώματα. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου ξεκινά από το εσώτερο στρώμα (τον βλεννογόνο) και μπορεί να αναπτυχθεί προς τα έξω μέσω ορισμένων ή όλων των άλλων στιβάδων.

Όταν τα καρκινικά κύτταρα βρίσκονται στο τοίχωμα του παχέος εντέρου, μπορούν στη συνέχεια να μεταφερθούν σε αιμοφόρα αγγεία ή στο λεμφικό σύστημα. Από εκεί, μπορούν να ταξιδέψουν σε κοντινούς λεμφαδένες ή σε μακρινά όργανα του σώματος.

Το στάδιο, δηλαδή η έκταση εξάπλωσης ενός καρκίνου του παχέος εντέρου εξαρτάται από το πόσο βαθιά έχει διηθήσει το τοίχωμα του οργάνου και εάν έχει εξαπλωθεί εκτός του παχέος εντέρου ή του ορθού. Συνήθεις περιοχές μεταστάσεων περιλαμβάνουν το ήπαρ και τους πνεύμονες.

Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου

Η εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου οφείλεται σε έναν συνδυασμό καταστάσεων και λανθασμένων συνηθειών. Αρχικά, η κληρονομικότητα διαδραματίζει καίριο ρόλο στην ανάπτυξη της νόσου, αφού το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του παχέος εντέρου και ορισμένα κληρονομικά σύνδρομα, όπως το σύνδρομο Lynch και η οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση, αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο. Εκτός από τα κληρονομικά αυτά νοσήματα, οι χρόνιες φλεγμονώδεις παθήσεις του παχέος εντέρου όπως η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος του Crohn αλλά και παθήσεις όπως η παχυσαρκία θέτουν τους ασθενείς σε κίνδυνο μελλοντικής εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου. Η ηλικία και το φύλο επίσης παίζουν κάποιο ρόλο, καθώς ο κίνδυνος αυξάνεται σημαντικά μετά την ηλικία των 50 ετών, ενώ οι άνδρες φαίνεται να διατρέχουν ελαφρώς μεγαλύτερο κίνδυνο από τις γυναίκες.

Σημαντικό μερίδιο στην εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου κατέχουν επίσης ορισμένες επιβλαβείς συνήθειες και καταστάσεις. Πιο συγκεκριμένα, πολύ βασικός παράγοντας κινδύνου είναι οι λανθασμένες διατροφικές συνήθειες. Εάν το καθημερινό διαιτολόγιο συνίσταται από ζωικά λίπη και κόκκινο ή επεξεργασμένο κρέας και γενικά επεξεργασμένα τρόφιμα, όντας παράλληλα φτωχό σε φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά, οι πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου αυξάνονται σημαντικά. Άκρως επιβαρυντικά λειτουργεί επίσης η υπερβολική πρόσληψη θερμίδων και η συστηματική ή άκριτη κατανάλωση αλκοόλ. Τέλος, ορισμένες συνήθειες όπως η καθιστική ζωή, η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και το κάπνισμα είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές. 

Συμπτώματα που προκαλεί ο καρκίνος του παχέος εντέρου

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου μπορεί να παραμείνει ασυμπτωματικός στα αρχικά στάδια, γεγονός που υπογραμμίζει τον καίριο και ανεκτίμητο ρόλο του προληπτικού ελέγχου. Ωστόσο, στα προχωρημένα στάδια, τα παρακάτω συμπτώματα είναι αρκετά κοινά:

• Αίμα στα κόπρανα ή αιμορραγία από το ορθό.
• Αλλαγές στις συνήθειες του εντέρου όπως η διάρροια, η δυσκοιλιότητα ή οι εναλλαγές αυτών.
• Κοιλιακός πόνος ή κράμπες, ιδιαίτερα στο αριστερό τμήμα του εντέρου.
• Σιδηροπενική αναιμία λόγω χρόνιας αιμορραγίας.
• Ανεξήγητη μείωση του σωματικού βάρους και απώλεια όρεξης.

Οι καρκίνοι στο δεξιό τμήμα του παχέος εντέρου συχνά προκαλούν αναιμία λόγω αργής αιμορραγίας, ενώ αυτοί που αναπτύσσονται στο αριστερό τμήμα του οργάνου εκδηλώνονται πιο συχνά με απόφραξη και αλλαγές στις κενώσεις. 

Επίσης, καθώς τα συμπτώματα που προκαλεί ο καρκίνος του παχέος εντέρου παραπέμπουν σε πάρα πολλές παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος, οποιαδήποτε ενόχληση ή ανησυχία δεν θα πρέπει να παραβλέπεται ή να θεωρείται πάντα ως κάτι ακίνδυνο. Σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί όντως να μη συντρέχει λόγος ανησυχίας, αλλά αυτό θα πρέπει να το εξακριβώσει γιατρός και να πραγματοποιηθούν όλες οι απαραίτητες εξετάσεις. 

Διάγνωση καρκίνου του παχέος εντέρου 

Η διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου είναι μια διαδικασία που ξεκινά με την αναγνώριση τυχόν ανησυχητικών συμπτωμάτων και ολοκληρώνεται με τη χρήση εξειδικευμένων διαγνωστικών τεχνικών. Η κολονοσκόπηση αποτελεί την κύρια μέθοδο διάγνωσης, καθώς επιτρέπει τον άμεσο οπτικό έλεγχο του παχέος εντέρου και του ορθού. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, μπορούν να ληφθούν δείγματα ιστού για βιοψία, η οποία επιβεβαιώνει την παρουσία καρκινικών κυττάρων. Η κολονοσκόπηση παρέχει επίσης τη δυνατότητα αφαίρεσης των πολυπόδων κατά τη διάρκεια της εξέτασης, προτού υπάρξει η ευκαιρία να μετατραπούν σε καρκίνο. Η δυνατότητα αυτή συμβάλλει έτσι στην πρόληψη της εξέλιξης των πολυπόδων σε κακοήθεια και αποτρέπει την κλιμάκωση του προβλήματος.

Εκτός από την κολονοσκόπηση, οι απεικονιστικές εξετάσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στη σταδιοποίηση και την ανίχνευση πιθανών μεταστάσεων. Η αξονική τομογραφία κοιλίας και θώρακα χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της εξάπλωσης του όγκου και τον εντοπισμό μεταστάσεων, κυρίως στο ήπαρ και τους πνεύμονες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί μαγνητική τομογραφία ή PET – CT για λεπτομερέστερη απεικόνιση.

Ιδιαίτερα βοηθητικές στη διάγνωση είναι και οι αιματολογικές εξετάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν τον έλεγχο καρκινικών δεικτών, όπως το CEA (καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο) και το CA19-9. Οι δείκτες αυτοί μπορούν να βοηθήσουν στη διάγνωση και την παρακολούθηση της θεραπείας. Επίσης, η γενική εξέταση αίματος είναι χρήσιμη για την ανίχνευση αναιμίας, η οποία μπορεί να οφείλεται σε χρόνια αιμορραγία λόγω της παρουσίας καρκινικού όγκου. Συμπληρωματικές εξετάσεις, όπως η ανίχνευση αίματος στα κόπρανα, μπορεί να χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια πρώιμου προληπτικού ελέγχου, ειδικά για ασυμπτωματικούς ασθενείς.

Πώς θεραπεύεται ο καρκίνος του παχέος εντέρου.

Η θεραπεία του καρκίνου του παχέος εντέρου εξαρτάται από το στάδιο της νόσου κατά τη διάγνωση και εξατομικεύεται ανάλογα με το στάδιο της νόσου, τη γενική κατάσταση του ασθενούς και την εντόπιση του όγκου. Η χειρουργική επέμβαση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπείας. Η επέμβαση εκλογής είναι η κολεκτομή, η οποία περιλαμβάνει την αφαίρεση του πάσχοντος τμήματος του εντέρου, των λεμφαδένων και του μεσοκόλου, σύμφωνα με αυστηρά ογκολογικά πρότυπα. Όπου είναι εφικτό, η λαπαροσκοπική χειρουργική προτιμάται, καθώς μειώνει το μετεγχειρητικό άλγος και επιταχύνει την ανάρρωση, διατηρώντας παράλληλα την ίδια ογκολογική αποτελεσματικότητα με την ανοικτή μέθοδο. Στις προχωρημένες περιπτώσεις, η κολεκτομή μπορεί να συνδυαστεί με τη χειρουργική αφαίρεση απομακρυσμένων μεταστάσεων, π.χ. στο ήπαρ ή τους πνεύμονες, αυξάνοντας τις πιθανότητες επιβίωσης. Για όγκους του ορθού, η ακτινοθεραπεία εφαρμόζεται συχνά προεγχειρητικά για τη συρρίκνωση του όγκου ή μετεγχειρητικά για την εξάλειψη υπολειμματικών καρκινικών κυττάρων. Η χημειοθεραπεία, είτε προεγχειρητικά είτε μετεγχειρητικά, συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου υποτροπής και στην παράταση της επιβίωσης, ενώ χρησιμοποιείται και σε περιπτώσεις μεταστατικής νόσου. Το θεραπευτικό πλάνο καταρτίζεται από διεπιστημονική ομάδα, που περιλαμβάνει χειρουργούς, ογκολόγους, γαστρεντερολόγους και ακτινοθεραπευτές, με στόχο την καλύτερη δυνατή έκβαση για κάθε ασθενή.

Πώς μπορεί να προληφθεί ο καρκίνος του παχέος εντέρου

Η πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου είναι εφικτή και βασίζεται σε αλλαγές του τρόπου ζωής και στον τακτικό προληπτικό έλεγχο. Γι’αυτό, στους ασθενείς συνίστανται τα παρακάτω:

• Αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών από φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής άλεσης.
• Μείωση της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων τροφίμων.
• Καθημερινή χρήση ελαιόλαδου, που συνδέεται με αντικαρκινικές ιδιότητες.
• Τακτική σωματική άσκηση και διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους
• Προληπτικός έλεγχος με κολονοσκόπηση, ο οποίος συνιστάται να ξεκινά στην ηλικία των 50 ετών για άτομα με χαμηλό κίνδυνο ή νωρίτερα για όσους έχουν επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό.